Amerikan psikolog Gardner tarafından ortaya atılan bu yaklaşıma göre insan zekası 8 alt kategoriye ayrılır (9.alt kategori olma potansiyeli taşıyan bir zeka türü daha vardır ancak henüz araştırmalar devam etmektedir– varoluşsal zeka). Bu 8 alt kategori, insanın sahip olduğu zekayı hangi alanlarda daha etkin kullanabildiğini gösterir. Tıpkı parmak izlerimiz gibi farklı ve eşsiz olan zekamız, özel yetenek alanlarımız ve bunları kendimize özgü kullanma biçimlerimiz vardır.
ALT KATEGORİLER VE ÖZELLİKLERİ
1.Uzamsal/görsel/mekansal zeka
Bir yere ilk defa gittiğinizi ve size telefonda gideceğiniz yerin yol tarifinin verildiğini hayal edin. Eğer gözünüzde canlandırıp yolunuzu bulabiliyor ve daha sonrasında yeniden yolunuz oraya düştüğünde yolu hatırlayıp doğru gidebiliyorsanız bu zekaya sahipsiniz demektir.
Burada görsellikten kasıt, gözümüzle gördüğümüzü aklımızda tutabilmemiz ve anlatılan şeyleri zihnimizde canlandırmamızdır. Zihinsel anlamda ilk gelişim alanlarından biridir çünkü (eğer bir engel durumumuz yoksa) doğduğumuz andan itibaren görmeye başlarız.
Görülenleri hafızaya alma
Anlatılanları zihinde canlandırma, boyutlandırma ve görsel tasarımlar kurgulama
2.Kinestetik/bedensel zeka
Bir dans gösterisine gittiğinizi hayal edin, dansçılar sadece vücut hareketleriyle değil mimikleriyle de mesajlar veren ya da mükemmel refleksleriyle her atağı karşılayabilen bir sporcu düşünün. Beyin-beden koordinasyonunun gelişmişliğinin göstergesi olan olaylardır bunlar aslında.
Bu zeka türü ön planda olan bireyler, jest ve mimiklerini ustalıkla kullanabildikleri için duygu ve düşüncelerini anlatma konusunda başarılıdır. Zihinsel ve bedensel uyumlarını fark etmek kolaydır.
3.Müziksel/ritmik/işitsel zeka
Eğitim almadan enstrüman çalabilen veya notalarını bilmediği şarkıyı sadece dinleyerek çalabilen insanları görmüşsünüzdür, işte onlar tam da bu zeka türü yüksek olan insanlardan diyebiliriz.
Doğadaki seslere ve müziğe karşı duyarlılığın yüksek olması olarak açıklanabilen bu zeka türüne sahip olan insanlar, sesleri yorumlama, bir araya getirme ve işleme yeteneğine sahiptir.
4.Sözel/dilsel zeka
Yazarlar, şairler, siyasetçiler ve dil bilimcilerin ortak özelliği sizce nedir ? Hepsi olayları kompoze etme, hitap ve sözlü-yazılı sunum konusunda başarılıdırlar.
Dil becerileri ön planda olan insanlar, zihnindeki düşünceleri sözcüklere dökebilme ; sözcüklerle anlatılanları da zihninde anlamlandırmada iyilerdir.
5.Sosyal/kişiler arası zeka
Topluluklara hitap edebilen siyasetçi, eğitmen ve buna benzer meslek gruplarında başarılı olan kişiler bu zeka türüne sahip insanlardır. Bireysel ve toplumsal davranışları iyi analiz eder, iletişim becerileri gelişmiştir. Karşısındaki insanın duygularını anlamakta ve hatta yönetme konusunda başarılıdırlar.
6.İçsel/kişisel/kişiye dönük zeka
Sizce Mahatma Gandhi ve Sokrates’in ortak bir noktası var mı ? İkisi de dünyanın seyrini değiştiren isimler arasında ve bu başarılarını içsel zeka becerilerine borçlular. Başta kendileri olmak üzere, birinin iç dünyası ve hislerini keşfedebilirler. İnsanlarla öğrendikleri şeyleri paylaşmayı, onların hayatlarında iz bırakacak bilgiler vermeyi severler.
Kendi edinimleriyle planlama ve hayatı yönetme konusunda üstün başarı gösterirler. Öğrendiklerini kolayca hayatlarına geçirebilir, gerçekçi planlar yapıp buna bağlı kalabilirler. Motivasyonları yüksektir ve karşılarındakileri de bu motivasyon ile etkilemekte üstlerine yoktur. Duygu ve düşüncelerini farklı yollarla anlatmaya eğilimlidirler. Duygu kontrolü konusunda başarılı olan içsel zekaya sahip bireyler, genellikle yaşıtlarına oranla sosyal açıdan daha çekimser olabilir.
7.Matematiksel/mantıksal zeka
Adından da anlaşılacağı üzere bu zeka türüne sahip insanlar analitik düşünme, sayı ve sembolleri etkin kullanma, soyut kavramlar türetme ve mantık yürütme becerilerine sahiptir. Parçaları bir araya getirip sonuç çıkarmada, tümden gelim ve tüme varım konusunda başarılı olan bu bireyler aynı zamanda muhakeme yeteneği de gelişmiş bireylerdir.
8.Doğasal zeka
Belgesel izlemekten, dağ ve orman gezilerinden zevk alan bireyleri de unutmadım. Bu da aslında doğasal zekaya sahip olduğunuzu gösteren işaretlerdendir. Doğanın sihirli dünyasını yorumlamaya, doğayı ve doğadaki canlıları incelemeye ve çıkarımlar yapma konusunda başarılıdırlar.
9.Varoluşsal zeka
Gelelim hala araştırmaların sürdüğü zeka türüne… Eğer felsefe ve din konusunda sorular sorup cevaplar arıyorsanız aslında bu zeka türünden çok da uzakta sayılmazsınız. Mantık yürütmenin zor olduğu ve duyulup hissedilemeyen konularda etkin yorum yapabilme becerisi olarak tanımlanabilen varoluşsal zeka, inanması güç olmasına rağmen anlaşılması ihtiyaç sayılan kavramların anlamlandırılması ve insan zekasına uygun bir biçimde sunulması üzerinde çalışır.
Bu özelliklerden kendinizdeki zeka türlerini anlayabilirsiniz. Unutmayın ki zeka geliştirilebilir bir potansiyeldir. Birden fazla zeka türüne sahip olabilirsiniz ve sahip olmadığınızı düşündüklerinizi de üzerinde çalışarak edinebilirsiniz. Şunu hatırlatmada fayda var ki, aktif kullanılanlar etkinleşebilecek potansiyel olduğu için aynı şekilde kullanılmayanlar körelebilir de.